Што се случува во мозокот кога сме анксиозни?
- Филип Неделковски
- Oct 9
- 7 min read
Updated: Oct 21
“Постојано чувство дека нешто лошо ќе ми се случи”, “Ќе згрешам”, “ Срцебиење, намалена концентрација и живот во грч” - Ова е кратката приказна на анксиозноста, но што се случува “позади сцената” - во мозокот?
Анксиозноста е телесна и ментална состојба во која постојано очекуваме дека нешто лошо ќе се случи. Во умот постојано чувствуваме вознемиреност и стравови, додека во телото симптоми како срцебиење или тешко дишење.
Од гешталт перспектива, таа не е непријател — туку енергија што не може да се изрази до крај, застаната меѓу импулсот и дејството. Кога не можеме да направиме чекор напред (да кажеме, да побегнеме, да кажеме „не“, да се изразиме), таа енергија останува во системот — како грч, напнатост, стегање во градите, брзо дишење.
Анксиозноста е природен механизам преку кој нашето тело и ум нè подготвуваат за нешто што го доживуваат како животна закана - но, често таа закана е повеќе нереална, отколку реална.
Содржина:
Мозокот и Анксиозноста
Мозокот и телото не секогаш можат да препознаат дали сме во вистинска опасност или не. Тие може да реагираат заштитнички дури и кога нема никаква опасност за нас.
Но, зошто е тоа така? Што се случува во мозокот и телото што придонесува постојано да сме бомбардирани од стравови и грижи за кои нема реална причина?
И на крај како тоа знаење може да нѝ помогне?
Кога сме анксиозни неколку делови од мозокот играат клучна улога во активација и одржување на состојбата.
Амигдалата е како внатрешен аларм. Кога нешто го доживуваме како закана, таа го активира целиот систем. Без разлика дали опасноста е реална или симболична, телото реагира.
Хипоталамусот го пренесува алармот до телото — го активира симпатичкиот дел од нервниот систем и не подготвува за одбрана од опасноста: срцето почнува да чука побрзо, крвниот притисок расте, а дишењето се забрзува.
Хипокампусот проверува дали ова нешто наликува на минато искуство.Тој проверува: „Дали ова веќе ми се случило? И дали беше опасно?“ Ако да — ја активира меморијата на тогашниот страв и дополнително ја активира амигдалата.
Префронталниот кортекс - делот што ги регулира емоциите и носи рационални одлуки, се обидува да го разбере настанот и да одлучи како најдобро да реагираш. Но често останува во позадина кога амигдалата е преактивна.
Кога се соочуваме со анксиозност подолго време, амигдалата станува почувствителна и почесто активна, на сметка на рационалниот дел од мозокот (префронталниот кортекс) кој се повлекува во позадина.
Таа нерамнотежа предизвикува почесто да сме изложени на стравови и грижи, и чувство дека сме во постојана опасност – дури и кога реално нема причина за тоа. Поради тоа, емоциите и стравовите полесно нѐ водат, а рационалното расудување станува потешко - со што имаме потешкотии во справување со стресни ситуации.
Дополнително, кај луѓе со анксиозност, хипокампусот често е преактивен и испраќа сигнали на опасност дури и кога реално нема закана – бидејќи дури и незначителна сличност со некое минато непријатно искуство може да биде „прочитана“ како заканувачка. Тоа дополнително ја активира амигдалата и кругот се засилува.
Од гешталт перспектива, наместо да ги гледаме овие делови од мозокот одделно, можеме да ги разбереме како делови од една целина — една „фигура“ што ја зазема целата наша свесност во моментот кога чувствуваме опасност.
Кога сме анксиозни, стравот или вознемиреноста стануваат таа фигура. Тие го привлекуваат целото наше внимание и стануваат центар на доживувањето. Во тие моменти, сè друго — звуци, луѓе, реалноста околу нас — избледува и оди во позадина, сè додека не се смириме и не ја вратиме рамнотежата меѓу фигурата и светот околу нас.
Реално Сценарио
Да замислиме едно сценарио кое за клиентот претставува опасност, како да е живото загрозувачка.
Филип во текот на денот очекува важен состанок со директорот. Самата помисла дека ќе треба да зборува пред него го вознемирува. Во тој момент, амигдалата ја препознава ситуацијата како закана – „ова е опасно, можеш да згрешиш, можеш да добиеш отказ“. Таа испраќа аларм до целиот мозок - “ Животна опасност!”
Сигналот стигнува до хипоталамусот, кој како одговор на алармот веднаш го активира симпатичкиот дел од автономниот нервен систем, подготвувајќи го телото за борба или бегство. Срцето почнува да му чука побрзо, дишењето му се забрзува, а рацете му се потат. Телото се подготвува за акција, како да треба да се брани од вистинска опасност.
Во исто време, хипокампусот се обидува да ја спореди оваа ситуација со минати искуства – на пример, отказот од директорот од претходната компанија. Тој „влече“ сеќавања кои го потврдуваат чувството на закана, што ја засилува реакцијата, стравовите и симптомите.
Префронталниот кортекс се обидува да го смири алармот со мисли како – „ова не е животна опасност, само состанок е“. Но, кога анксиозноста е силна, амигдалата го надгласува префронталниот кортекс, па Филип и понатаму се чувствува како навистина да му е загрозена безбедноста.
Иако реално нема физичка опасност, неговиот мозок реагира како да е така. Затоа чувството на страв и напнатост е толку силно – тоа е нашиот биолошки систем за преживување што се активира во погрешен момент.
Во тој момент, Филип не е во контакт со сегашниот директор, туку со сликата на некој од минатото. Тоа е пренос (трансфер) на незавршени работи од минатото кое го обојува сегашниот момент.
Ако Филип застане и забележи — „Сега кога чувствувам стегање во градите... ми се појавува слика на поранешниот директор...“ — тогаш контактот се враќа во тука и сега. Телото почнува да се смирува, а префронталниот кортекс повторно ја презема функцијата на интеграција и рационален избор.
Добрата вест - Мозокот е Невропластичен
До крајот на 20тиот век, научниците најчесто верувале дека мозокот не е невропластичен. Односно, откако неговата структура и невронски патишта ќе се развијат(во деството и адолесценцијата) тие остануваат фиксни.
Со научни истражувања докажано е дека кај мозокот на возрасните луѓе се случува промена во текот на цел живот. Со помош на невропластичната способност на мозокот да се менува, ние можеме да направиме промена и во анксиозните искуства.
Невропластичноста е способноста на мозокот да се менува и креира нови невронски патишта во зависност од нашите мисли, емоции и однесувања. Мозокот постојано се репрограмира во зависност од тоа на што најмногу обраќаме внимание.
Во гешталт смисла — секој пат кога ќе го забележиме стравот без да побегнеме од него ѝ овозможуваме на енергијата да се трансформира наместо да се блокира.
Кога учиме да останеме во контакт со она што е тука — дишењето, сензациите, мислите, чувствата — мозокот учи дека не сме во опасност. Така постепено ја смируваме амигдалата, а префронталниот кортекс се зајакнува.
Ако редовно практикуваме работи кои нѝ носат чувство на смиреност, сигурност и радост - ние ги менуваме невронските патишта во мозокот. Ако сме упорни, мозокот ќе научи нови начини на поумерена реакција на стресни ситуации.
Во мозокот ќе се креираат нови позитивни невронски патишта кои придонесуваат амигдалата да се смири, а префронталниот кортекс да ја засили својата функција. Така го зајакнуваме нашиот психолошки имунитет, стануваме постабилни во секојдневието и поотпорни во стресни ситуации. Стравовите, грижите и катастрофалните сценарија се намалуваат и не се толку чести и интензивни.
Како да го поддржиме процесот на промена?
За да поттикнеме креирање на нови позитивни невронски патишта во мозокот потребно е конзистентно да креираме чувство на сигурност, безбедност, радост, мир и благодарност во нашето тело и ум. Тоа може да го постигнеме преку бројни техники кои може да ги научиме сами или да бидеме водени од психотерапевт.
Еве неколку начини како може да ја релаксираме амигдалата и постигнеме баланс помеѓу емоциите и рационалното размислување.
Свесен контакт со себе
Објаснување: Оваа практика не е бегство од анксиозноста, туку начин да ја запознаеме. Со насочено внимание кон телото, дишењето и мислите, учиме да останеме присутни со тоа што е — без судење.
Вежба:
Вежби за дишење
Објаснување: Дишењето е најдиректниот начин да се вратиме во контакт со телото. Свесното дишење го активира парасимпатичкиот нервен систем - што го смирува телото. Кога ќе се смири телото, се смируваат и анксиозните мисли во умот. Чувствуваме поголема безбедност и смиреност.
Вежба: Пробај ја техниката 4-7-8:
Вдишувај 4 секунди
Задржи го здивот 7 секунди
Издиши полека 8 секунди
Повтори неколку пати и забележи што се менува во телото.
Благодарност и ресурси во тука-и-сега
Објаснување: Кога сме благодарни, во нас се појавуваат позитивни емоции како радост, сигурност и задоволство. Фокусирање на она што нѝ носи задоволство во сегашниот момент го зголемува доживувањето на безбедност и го смирува системот.
Вежба: Секое утро запиши три нешта за кои си благодарен/на. Забележи како телото реагира кога ги чувствуваш тие моменти.
Водење дневник — дијалог со себе
Објаснување: Запишувањето на мислите е начин да се вратиш во контакт со своето внатрешно доживување. Кога ги изразуваме емоциите - во нас се креира чувство на леснотија и спокој. Како да сме испуштиле товар што долго сме го држеле. Дополнително кога ги запишуваме мислите на хартија, создаваме дистанца помеѓу нив и нас. Тоа нѝ овозможува да ги погледнеме порационално и објективно. Така се создава чувство на безбедност, автономија и го поттикнува рационалното расудување.
Вежба: Кога се чувствуваш преплавен/а од мисли и емоции, земи тетратка и почни да пишуваш без цензура. Самото изразување создава простор и олеснување.
Визуелизирање на безбедно место
Објаснување: Нашиот ум не прави разлика меѓу вистинска и замислена безбедност. Преку визуелизација на безбедни места можеме да поттикнеме креирање на нови позитивни невронски патишта во мозокот.
Вежба: Замисли место каде се чувствуваш смирено. Што гледаш, што слушаш, што мирисаш? Дозволи телото да го почувствува тој мир.
Терапевтски контакт
Во гешталт терапијата не се бориме со анксиозноста — ја сретнуваме. Го истражуваме нејзиниот јазик, нејзиниот ритам, нејзината порака.
Во тој дијалог, стравот добива лице и глас, и често престанува да биде чудовиште — станува дел од нас што бара внимание, љубопитност и поддршка.
Практикување на хобија или работи што нѝ носат радост и среќа
Објаснување: Радоста и креативноста го стимулираат ослободувањето на допамин и серотонин – хормони што го поттикнуваат растот на нови невронски врски.
Вежба: Одвој барем 15 минути дневно за нешто што ти причинува задоволство – цртање, танц, музика, градинарство, движење, хумор.
Клучна поента
Знаењето за тоа што се случува „позади сцената“ нѝ дава поголема јасност и сила. Кога го разбираме нашиот мозок и нашето доживување, анксиозноста престанува да биде непознат непријател и станува порака — повик кон контакт, дишење, присутност.
Секојпат кога се поврзуваме со себе со љубопитност наместо со осуда, ние ја поттикнуваме невропластичноста, но и внатрешниот процес на интеграција.
Така повторно го воспоставуваме балансот меѓу телото, умот и срцето — и се потсетуваме дека имаме капацитет да создадеме мир, стабилност и самоподдршка.
📩 Доколку сакаш да добиваш содржини за подобро ментално здравје приклучи се на нашиот Newsletter подолу на формата.
🧘 П.С. во процес сме на креирање на онлајн програми за справување за анксзиозност и стрес.
Со твоето искуство можеш да нѝ помогнеш да направиме поефикасни програми - Пополни го нашиот краток прашалник - Како се справуваш со анксиозност? и придонеси за подобро ментално здравје за луѓето во Македонија.
Ти благодариме,
Се читаме!
Не заборавај да го споделиш овој пост – некому ќе му биде од корист
Comments